1دانشیار گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره)، قزوین، ایران
2استادیار معماری, مرکز آموزش عالی فنی و مهندسی بوئین زهرا، بوئین زهرا، قزوین، ایران
3عضو مرکز خدمات تخصصی هنر و معماری جهاددانشگاهی قزوین، قزوین، ایران
تاریخ دریافت: 29 بهمن 1397،
تاریخ بازنگری: 21 مرداد 1398،
تاریخ پذیرش: 22 مرداد 1398
چکیده
انسانی که موجودی نظام مند، مدنی الطبع و خلاق فضای زیست است جهت رشد و توسعه در مسیر تعالی، به الگوی سکونتی نیاز دارد. معماری سکونتگاه محله‌ای امروزی و به اصطلاح مدرن تحت تأثیر مؤلفه‌های کالبدی معماری و شهرسازی و اقتصادی، اجتماعی، زیست‌محیطی غربی قرار گرفته و زمینه‌ی ضعف در تعلق، دلبستگی و پیوند فرد با محیط زندگی را به وجود آورده‌اند. الگوی تشکیل‌دهنده‌ی سکونتگاههای محله ای همواره متناسب با فرهنگ و آداب و رسوم و سنن یک ملت شکل می‌گیرد. بر اساس تجربه‌ی زندگی در محلات قدیمی، همواره در وجه باطنی آن بر تقویت همبستگی و روابط اجتماعی و مفهوم شکل‌گیری مجموعۀ اسلامی تأکید داشته است. در این تحقیق به الگوی سازنده‌ی محله‌ی مسکونی متناسب با ابعاد اسلامی- ایرانی آن در حوزه معماری سکونتگاهی تأکید شده است. عدم وجود الگوی سازنده‌ی محله، به عدم شالوده و بنیان‌های قوی نظری در تعاریف و مفاهیم دقیق و روشن از محله بازمی‌گردد. ارائه‌ی مفهوم دقیق و تدوین مبانی نظری معین و مدون بر پایه‌ی جهان‌بینی اسلامی می‌تواند الگوی مناسبی در بخش نظری و عملی از معماری محله‌ی مسکونی ارائه نماید. این تحقیق از یک سو بنیادی و نظری است و از روش استدلال و تحلیل منطقی بر پایه‌ی منابع کلام الهی و معصومین بهره می‌گیرد و از سوی دیگر در حوزه‌ی کاربردی به ارائه‌ی مفهومی و الگوی عملی از معماری محله‌ی اسلامی می پردازد که متناسب با نیازهای مادی و معنوی انسان در جهت توسعه و تکامل از منظر اسلامی است. یافته‌ها حاکی از آن است که آنچه به مفهوم محله ارتقاء می‌بخشد، شناخت مبانی و هدف در شکل‌گیری محله است. و آنچه در این مفهوم زیرساخت معماری محله است الگویی زندگی‌ساز با روشی نظام‌مند و مجموعه‌نگر است که بر اساس مبانی حکمی معماری با سه جهان‌بینی دینی، فلسفی و علمی استوار شده است و توسط عوامل هماهنگ کننده جامعه در سطح سیاسی، فرهنگی و اقتصادی است.
Proposed model of Iranian_ Islamic neighborhood archirecture based on notions of life and Islamic wisdom
نویسندگان [English]
Hassan Zolfagharzadeh1؛ Reza Jafariha2؛ Ali Delzendeh3
1Associate Professor in Architectural Engineering, Faculty of Architecture and Urban Development, Imam Khomeini International University, Qazvin, Iran
2Assistant Professor in Architecture, Buein Zahra Technical University، Buein Zahra, Iran
3Member of the Academic Center for Education, Culture and Research of Art and Architecture, Academic Center for Education, Culture and Research of Qazvin, Iran
چکیده [English]
Proposed model of Iranian_ Islamic neighborhood archirecture based on notions of life and Islamic wisdom
Abstract A person who naturally desires urbanization and civilization, needs a ubiquitous space to grow on the path to excellence. Contemporary neighborhoods architecture has affected by the physical western urbanism, it has created field of weakness in belonging, and attachment and link the person with the environment. Pattern of constituent neighborhood forms according to religion, thought, culture, customs and traditions of a nation. Based on the experience of living in a traditional neighborhood,sense of solidarity in social relations have concerned in the formation of the Moslim Ummah in this study, it has emphasized weaknesses and shortcomings of Islamic producer pattern. Neighborhood as an anelysis at whale, wich is a city to smaller elewents that we name them neighborhood, in a way that these smaller units and elements get together and create the city. Neighborhood is a collection at different inter-cannected elements and factors wich are. Presentation of exact concept and fotmolation of exact concept and formulation of certain theoretical bases based on worldview and Islamic philosophy can present appropriate pattern for theoretical and practical parts of the neighborhood.on the one, this research is fundamental and theoretical with descriptive approach, analytical and qualitative, it exploits from method of logical reasoning on the basis of the world of God and logical inference. On the other hand, in the field of applied scientific and experimental approach, begins roviding conceptual and practical model from Islamic community of material and spiritual needs of people in developing moral and happy life. In this paper, according to the definitions and the concept of neighborhood, the findings suggest what promotes the sense of community, it is knowledge_based and formation of purpose neighborhood. The purpose of construction neighborhood is not only formation of place but it is higher target places. According to this, what forming a neighborhood in first stage is school or benefits and worldview producer that defined in Islam social thought in the sense of nation.what is concept of neighborhood infrastructure with a systematic pattern of life that started three levels of religious, philosophical, scientific. Also, it applies political and social factors in the formation of neighborhood. The way to achieve the goal of the formation of the neighborhood in the environment and neighborhood of the neighborhood, with the formation of a sacred place with four attributes (safe, alive, clean and peaceful) in the material and spiritual domain and the formation of the Ummah. As a result we can consider the neighborhood based on mentioned pottern life creating factors and vieus in islamic wisdom arrarging and recreation of it thraugh political, cultural and economical factors in accordance with religious, scientifcand philosophical world view place and situation, noture and environment, culture and human and firally principles and valees at islamic and mental criteria that are trying to develope and reinforce the social basis and integrity at social.
Key words: Iranian_ Islamic architecture, notion of life, religious worldview scientific worldview, philosophic worldview, Islamic neighborhood.
· اخوت، هانیه و الماسی‌فر، نینا و بمانییان، محمدرضا. 1389. معماری و شهرسازی سنتی در کشورهای اسلامی. تهران: هله- طحان.
· اردشیری، مهیار و انصاری، رضا. 1388. مروری بر مفهوم واحد همسایگی از محلات کهن خودبسنده تا همستان‌های دروازه‌دارنویس. نشریه سازمان نظام مهندسی ساختمان استان فارس (59 و 60): 112- 120.
· اسلامی، سیدغلامرضا. 1392. درس گفتار مبانی نظری معماری (عینکمان را خودمان بسازیم). تهران: علم معمار رویال. فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران. پژوهشکده هنر.
· اعتصام، ایرج (1370) سرگذشت معماری در ایران، مجله آبادی شماره سه
· اعوانی، غلامرضا. 1374. یگانگی عمل و نظر معماری در سخن متفکران معاصر. مجله آبادی (19).
· امام علی (ع)، نهج‌البلاغه.1370. ترجمه سید جعفر شهیدی. ج 2. تهران: انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.
· اهری، زهرا. 1393. مکتب اصفهان در شهرسازی: دستور زبان طراحی شالوده‌ی شهری. تهران: سازمان چاپ و انتشارات؛ موسسه متن فرهنگستان هنر.
· باقری، اشرف السادات.1387. مرکزیت، جایگاه و پراکندگی مساجد در محله‌های شهر. نشریه رشد آموزش جغرافیا 23(85): 4- 10.
· بحرینی، سیدحسین. 1391. فرآیند طراحی شهری. تهران: دانشگاه تهران. موسسه انتشارات.
· پور جعفر، محمدرضا و تقوایی، علی اکبر.1381. معیارهای بهینه برنامه‌ریزی و طراحی بافت مسکونی شهرها با توجه به ارتباطات متقابل اجتماعی. مدرس هنر 1 (1): 11-22.
· پور جعفر، محمدرضا و پور جعفر. علی. 1391. الگوی پیشنهادی محله، با مرکزیت مسجد و فضاهای عمومی موردنیاز در شهر ایرانی- اسلامی. فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی (10): 15-24.
· پوردیهیمی، شهرام. 1391. فرهنگ و مسکن. فصلنامه مسکن و محیط روستا (134): 3-18.
· پورمحمدی، محمدرضا و مصیب زاده، علی. 1388. آشنایی با محله و معیارهای محله بندی شهر با تأکید بر شهر تبریز. نشریه جغرافیا و برنامه‌ریزی دانشگاه تبریز 14(28): 53- 89.
· پیر بابایی، محمدتقی و سجاد زاده، حسین.1390. تعلق جمعی به مکان، تحقق سکونت اجتماعی در محله سنتی. فصلنامه باغ نظر 8 (16): 17-28.
· توسلی، محمود و بنیادی، ناصر.1393. طراحی فضای شهری. تهران: شهیدی: مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران.
· توسلی، محمود (1376). اصول و روشهای طراحی شهری و فضاهای مسکونی در ایران. ج 1. تهران: مرکز مطالعات وتحقیقات شهرسازی و معماری ایران.
· ثقه‌الاسلامی، عمیدالاسلام، و امین زاده، بهناز. 1392. بررسی تطبیقی مفهوم و اصول به کار رفته در محله ایرانی و واحد همسایگی غربی. نشریه هویت شهر 7 (13): 33-45.
· خامنه‌ای، سیدعلی (رهبر معظم).1394. سخنرانی رهبر انقلاب در مراسم بیست و ششمین سالگرد رحلت امام خمینی. Farsi.khamenei.ir (دسترسی 15/03/1394).
· داراب، دیبا 1375. اسلام‌گرایی در معماری معاصر سرزمین‌های اسلامی ـ آبادی بیست و دو.
· داوری اردکانی، رضا 1375 ملاحظاتی در باب طرح مدینة اسلامی ـ آبادی بیست و دو.
· دل‌زنده، علی. 1393. تبیین نگره‌های زندگی ساز حکمت اسلامی در معماری مسکونی ایرانی: نمونه موردی مسکن قزوین. پایان نامه کارشناسی ارشد معماری. دانشکده تحصیلات تکمیلی آ.ب.آ.
· ذوالفقارزاده، حسن.1384. فقه و معماری. شیوه تفقه دینی و دانش معماری، رساله دکتری رشته معماری، دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی.
· ذوالفقارزاده، حسن.1385. اصول و مبانی شهرهای جدید اسلامی (از مجموعه مقالات: تجارت ایجاد شهرهای جدید در ایران و جهان). تهران: انتشارات شرکت عمران شهرهای جدید.
· ذورالفقارزاده، حسن. 1391. زیبایی‌شناسی در جهان‌بینی دینی و فلسفی و علمی. دو فصلنامه‌ی علمی و پژوهشی پژوهش‌های علم و دین 3(2): 45- 66.
· ذوالفقارزاده، حسن.1393 الف. تحلیلی بر شیوه‌های نگرش به معماری اسلامی. فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش‌های معماری اسلامی 1(3): 29- 41.
· رهنمایی، محمدتقی. 1369. مجموعه مباحث و روشهای شهرسازی (جغرافیا) تهران. وزارت مسکن و شهرسازی مرکز تحقیقات شهرسازی و معماری ایران.
· شریعتی، علی. 1389. تاریخ تمدن. ج 1. تهران: شرکت انتشارات قلم.
· شریفی، احمدحسین. 1392. سبک زندگی اسلامی ایرانی. تهران: انتشارات آفتاب توسعه.
· شگوئی، حسین.1352. جغرافیای شهری. ج 1. تبریز: انتشارات دانشگاه تبریز.
· شهرداری اندیشه شهریار. 1394. شهر جدید اندیشه شهریار. Andisheh- htoir-gov.ir (دسترسی 24/03/1394).
· شیعه، اسماعیل. 1392. باشهر و منطقه در ایران. تهران: دانشگاه علم و صنعت ایران.
· طرف، عبداله زاده و بهزادفر، مصطفی و نقی‌زاده، محمد. 1389. بسط مفهوم محله با آناتومی مفهوم اجتماع. نشریه مطالعات جامعه شناسی 2(7): 89-104.
· عبداللهی، مجید و صرافی، مظفر و توکلی‌نیا، جمیله. 1389. بررسی نظری مفهوم محله و بازتعریف آن با تأکید بر شرایط محله‌های شهری ایران. پژوهش‌های جغرافیای النسانی (72): 83- 102.
· علمداری، محسن. 1384. بررسی مفهوم شهر اسلامی با نگاهی بر هست‌ها وبایدها. مجموعه مقالات برگزیده‌ی اولین جشنواره دانشجویی معماری و شهرسازی. تهران: فرهنگستان هنر.
· علیزاده، هوشمند و حبیبی، کیومرث. 1390. عوامل شکل دهنده‌ی شهرهای اسلامی- تاریخی مسلمانان. فصلنامه مطالعات شهر ایرانی- اسلامی 3 (3): 71- 76.
· عمید، حسن. 1393. فرهنگ عمید. تهران: فرهنگ اندیشمندان.
· قرائتی، محسن. بی‌تا. توحید. قم. موسسه درراه حق.
· قنبران، عبدالحمید، و جعفری، مرضیه، 1393. بررسی عوامل مؤثر بر ارتقاء تعاملات اجتماعی در میان ساکنان محله مسکونی (نمونه موردی: محله درکه- تهران). نشریه انجمن علمی معماری و شهرسازی ایران. (7): 57- 64.
· لغت‌نامه دهخدا. 1373. به کوشش علی اکبر دهخدا. تهران: دانشگاه تهران.
· ماکس وبر. 1369. شهر در گذر زمان . ترجمه منصوره کاویانی . تهران.
· مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. 1393. دایره المعارف قرآن کریم (جامع تفاسیر نور 5/2). قم: مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
· مرکز تحقیقات کامپیوتر علوم اسلامی. 1393. فرهنگ جامع روایات پیامبر (ص) و اهل بیت (ع) (جامع الاحادیث 5/3). قم: مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
· مصباح یزدی، محمدتقی. 1392. آموزش عقائد. تهران: سازمان تبلیغات اسلامی: شرکت چاپ و نشر بین الملل.
· مطهری، مرتضی. 1390. مقدمه‌ای بر جهان‌بینی اسلامی (2): جهان‌بینی توحیدی. تهران: صدرا.
· معین، محمد.1375. فرهنگ فارسی. چ 9. تهران: امیرکبیر.
· موسوی، یعقوب. 1387. بازسازی محله‌های شهری در چارچوب برنامه‌ریزی توسعه اجتماعی محله‌ای. مجله‌ی مطالعات اجتماعی ایران. (2): 99- 123.
· ندیمی، هادی (سال 1370)، «مدخلی بر روشهای آمزش معماری» صفّه ، شماره 2 ، دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی .
· نقره‌کار، عبدالحمید و رنجبر کرمانی، علی محمد. 1392. روش پژوهش‌های میان رشته‌ای در پرتو بینش اسلامی. مجموعه مقالات مشترک در حکمت هنر و معماری اسلامی. ج 2. تهران: دانشگاه علم و صنعت ایران. قطب علمی معماری اسلامی.
· نقره‌کار، عبدالحمید. 1394. برداشتی از حکمت اسلامی در هنر و معماری. تهران: کتاب فکر نو.
· نقشه مهندسی فرهنگی کشور.1392. دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی. تهران: شورای عالی انقلاب فرهنگی.
· نقی‌زاده، محمد.1387 الف. شهرو معماری اسلامی (تجلیات و عینیات). اصفهان. سازمان نظام مهندسی ساختمان استان اصفهان.
· نقی‌زاده، محمد. 1387 ب. مفهوم و هویت محله در فرهنگ ایرانی. اندیشنامه: مجموعه نوشتارهای میان رشته‌ای شهر و معماری. تهران: وزارت مسکن و شهرسازی، مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری.
· نوحی، حمید. 1388. تأملات در هنر و معماری. تهران: انتشارات گیج هنر.
