گفتگو با دکتر محمدرضا صلح‌جو معاون فرهنگی و اجتماعی دانشگاه

آشنایی با معاون فرهنگی و اجتماعی دانشگاه: دکتر محمدرضا صلح‌جو دارای مدرک دکترای جامعه‌شناسی با گرایش تخصصی فرهنگ و تحقیقات اجتماعی حدود20 سال است که سابقه تدریس و فعالیت در دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره) را دارد، و هم اکنون عضو هیأت علمی گروه مدیریت صنعتی و آینده‌پژوهیِ دانشگاه است.

• آقای دکتر جنابعالی نقش دانشگاهیان را در تحول و توسعۀ فرهنگی و اجتماعی و افزایش مشارکت آنان در فضای دانشگاه، خصوصا با توجه به نامگذاری امسال به عنوان سال فرهنگ و اقتصاد با عزم ملی و مدیریت جهادی چگونه ارزیابی می‌کنید؟

در هر جامعه‌ای نخبگان و قشر فرهیخته، نقش محوری را در هدایت و خط‌ دهیِ آن جامعه به عهده دارند، و بی‌تردید دانشگاهیان، اعم از استادان و دانشجویان و پژوهشگران و کارکنان که جزو مهمترین اقشار فرهیختۀ جامعه هستند در این زمینه نقش اساسی دارند. زیرا نخبگان فکری و فرهنگیانِ جامعه از سرمایه‌های اجتماعیِ یک ملت هستند، و همان‌طور که سرمایه‌گذاریِ اقتصادی سبب توسعۀ اقتصادی و تولید ثروت در جامعه می‌شود، به‌کارگیریِ سرمایۀ اجتماعی هم موجب فرهنگ‌سازی، و گسترش و تداوم فرهنگ و تمدن یک ملت از نسلی به نسل دیگر می‌شود.  

 همان‌طور که سرمایه‌گذاریِ اقتصادی سبب توسعۀ اقتصادی و تولید ثروت در جامعه می‌شود، به‌کارگیریِ سرمایۀ اجتماعی هم موجب فرهنگ‌سازی، و گسترش و تداوم فرهنگ و تمدن یک ملت از نسلی به نسل دیگر می‌شود. 

نامگذاری امسال نیز به عنوان سال فرهنگ و اقتصاد خود نشان‌دهندۀ اهمیت این پدیده است، چراکه امروزه در همۀ جهان اهمیت و نقش فرهنگ در ساختن و تحکیم هویت و زیربناهای جوامع روزبه‌روز روشنتر می‌شود. یعنی برخلاف چند دهۀ پیش که تصور می‌شد قدرت اقتصادی و قدرت نظامی زیربنای پیشرفت و توسعۀ کشورهاست، امروزه خصوصا با توجه به حوادث چند دهۀ اخیر مانند؛ فروپاشی شوروی، پیروزی قدرت کوچکی به نام حزب الله لبنان با دست خالی در برابر اسرائیل با آن همه زرادخانه‌های اتمی، و ناتوانی رژیم صهیونیستی در برابر مردم بی‌دفاع غزه نشان داد که قدرت اقتصادی و نظامی دیگر نمی‌تواند حرف آخر را بزند، بلکه این نقش و تأثیر فرهنگ و ایمان ملتهاست که روزبه‌روز آشکارتر می‌شود.

در کشور ما هم پس از گذشت سه دهه از پیروزی انقلاب اسلامی، مسئولان نظام بیش از گذشته به اهمیت و تأثیر فرهنگ در تمام ابعاد جامعه پی برده‌اند، و این حقیقت بیش از پیش بر آنان آشکار  شده است که غفلت از مقولۀ فرهنگ موجب پیامدهای ناگوار و عقب‌ماندگی کشور خواهد شد.

البته باید توجه داشت که نامگذاری سال به یک موضوع و تنها سخنرانی کردن دربارۀ آن کافی نیست، بلکه باید سازوکاری اندیشید تا با فراخواندن نخبگان فکری و فرهنگی و استفاده از اندیشه‌های آنان، برای رفع  معضلات کشور راهکارهای عملی تهیه و تدوین، و به دستگاههای فرهنگی و اجرایی ابلاغ شود، و در عرصۀ عمل و اجرا نیز نظارت مستمر و جدی صورت گیرد.

 یکی از آرمان های انقلاب اسلامی تحول فرهنگی مبتنی بر ارزش های اسلامی و انقلابی است، جایگاه دانشگاه ها در نهادینه کردن این ارزش ها چگونه است؟

براستی انقلاب اسلامی ایران یک انقلاب فکری، فرهنگی و دینی است، و تمام مردم دنیا نیز آن را به همین صفت می‌شناسند،و از ابتدای انقلاب هم ما شاهد دگرگونی عمیقِ ارزش های فرهنگی و عقیدتی در جامعه بودیم، و اقبال شایان توجهی از جانب نسل های جوان نسبت به فراگیری تعالیم دینی و فرهنگ بومی مشاهده می‌شد، و علی‌القاعده مسئولان نظام می‌بایست طوری برنامه‌ریزی می‌کردند که این حرکت تداوم یافته، و به صورت جریانی مستمر در می‌آمد. اگرچه در این زمینه اقدامات خوبی هم صورت گرفته، ولی موفقیت کامل حاصل نشده است، به‌طور کلی هم از لحاظ طرح و تبیینِ مسائل فرهنگی و دینی، و هم از لحاظ نحوۀ عمل، نقص‌ها و ضعف‌هایی داشته‌ایم که سبب شده جوانان مان نتوانند به گونۀ بایسته اهداف انقلاب را دنبال کنند. مسئولیت این امر، یعنی طرح نادرست مسائل دینی و فرهنگی و عقیدتی، در درجۀ اول با مدیران و برنامه‌ریزان فرهنگی، و در مرحلۀ بعد بر عهدۀ تمام کسانی است که نقش و کسوت معلمی داشته‌اند، و همچنین همۀ کسانی که در اجرا کوتاهی نموده،  و یا بد عمل کرده‌اند، زیرا تأثیر عملکرد بیش از بیان است. اینکه امام صادق(ع) فرمودند مردم را با عملتان دعوت کنید نه با زبان، یعنی اگر ما به آنچه می‌دانیم بدرستی عمل می‌کردیم قطعا موفق‌تر بودیم.

براستی انقلاب اسلامی ایران یک انقلاب فکری، فرهنگی و دینی است، و تمام مردم دنیا نیز آن را به همین صفت می‌شناسند.

 دانشگاه در آینده چه برنامه هایی در حوزۀ فرهنگی و اجتماعی دارد؟

معاونت فرهنگی و اجتماعی در حد مقدورات خود تلاش می‌کند فضای آرام و آزادی بر پایۀ مقررات و قوانین ایجاد کند تا دانشجویان و استادان محترم بتوانند با حضور در صحنه، استعدادهای خود را در زمینۀ شکوفایی فرهنگِ ملی، عقاید دینی، تولید دانش و محصولات فرهنگیِ بومی بروز دهند، و با تلاش خود دین خویش را به میهن عزیز اسلامی ادا کنند.

ما معتقدیم دانشجویان و استادان ما استعدادهای بالایی دارند که اگر زمینۀ مشارکت و نقش‌آفرینیِ آنان فراهم شود بهترین آثار ارزشمند را در فرهنگ عمومی پدید خواهند آورد، و اساسا بخشی از فرهنگ عمومی جامعه این‌گونه شکل می‌گیرد.                                    

آنچه ما باید انجام دهیم بسترسازی و حمایت و نظارت است، دانشجویان و استادان در همایشها و جلسات گفتگو و مشورت، خود بهترین طرحها و راهکارها را ارائه خواهند داد. به هر حال ما متولی انجمنهای علمی و کانونهای فرهنگیِ دانشجویان، تشکلهای اسلامی و نشریات دانشجویی هستیم و برای آنها طرح و برنامه و شیوه‌نامه داریم، اما مهمترین دغدغۀ بنده برگزاری کرسی های آزاداندیشی و نظریه‌پردازی در دانشگاه است، که امیدوارم به لطف الهی و همراهی عزیزان در این امر موفق باشیم.

 ما معتقدیم دانشجویان و استادان ما استعدادهای بالایی دارند که اگر زمینۀ مشارکت و نقش‌آفرینیِ آنان فراهم شود بهترین آثار ارزشمند را در فرهنگ عمومی پدید خواهند آورد و اساسا بخشی از فرهنگ عمومی جامعه این‌گونه شکل می‌گیرد.  

به عنوان معاون فرهنگی و اجتماعی دانشگاه چه انتظاراتی از دانشجویان در زمینۀ مشارکت در فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی دانشگاه دارید؟

متأسفانه در پنج-شش سال گذشته به دلیل اتفاقاتی که در سطح کشور رخ داد فضای مناسبی در دانشگاه حاکم نبود، و برخی از دانشگاهیان حداقل از دیدگاه خودشان تصور می‌کردند که فضای مناسبی برای فعالیت‌های فرهنگی وجود ندارد، اما در حال حاضر با توجه به تغییر نسبیِ شرایط، از استادان و دانشجویان انتظار داریم باور کنند که با فضا و هوای تازه‌ای که در کشور به وجود آمده، امکان حضور در صحنه و فعالیت آنها فراهم شده، و بهتر است از این فرصت بخوبی استفاده کرده، و با نشاط در فعالیت‌های فرهنگی و علمی شرکت کنند، زیرا بدون فعالیت دانشگاهیان فضای جامعه هم فضای اعتمادبخشی نخواهد بود.

در این میان یکی از بهترین بسترهای فعالیت دانشگاهیان، شرکت در کرسی‌های آزاداندیشی است، زیرا دانشگاه مرکزی برای طرح و بحث اندیشه‌های گوناگون و تبادل و تضارب آرا است. در دانشگاه است که افکار و طرح های نو، و تصمیم‌های کارساز برای حل معضلات جامعه ظهور می‌کند. و اساسا جامعۀ آزاداندیش و چندصدایی، بازتاب محافل علمی و فرهنگی است.

اصل آزاداندیشی از ارزشهای والای انسان مؤمن است که تجلیِ اولیۀ آن در عصر پیامبر اکرم (ص) و سپس در زمان بعضی از امامان ما رخ داد، و آن بزرگواران با سران و دانشمندان ادیان و اقوام مختلف به بحث و گفتگوی آزاد می‌نشستند. بعد از آن هم این سیره را در طرح اندیشه‌ها و حیات علمیِ بسیاری از دانشمندان و علمای خود، همچون علامه طباطبائی و شهید مطهری دیده‌ایم، و آثار و فواید آن بر کسی پوشیده نیست. از همین روست که برگزاریِ این کرسی‌های آزاداندیشی همواره از منویات  و مطالبات جدی مقام معظم رهبری بوده، و ایشان حتی چندین بار از عدم برگزاری آنها در دانشگاهها انتقاد کرده‌اند.

یکی از بهترین بسترهای فعالیت دانشگاهیان، شرکت در کرسی‌های آزاداندیشی است، زیرا دانشگاه مرکزی برای طرح و بحث اندیشه‌های گوناگون و تبادل و تضارب آرا است.

 هم اکنون مهمترین چالش فرهنگی در دانشگاه ها چیست؟ و چه راه حلی  برای آن پیشنهاد می‌کنید؟

البته اگر بتوان نام آن را چالش گذاشت، مهمترین مشکل در دانشگاه ها فضای یأس و روحیۀ بی‌اعتمادی است که اگر برطرف شود، و امید در دل دانشگاهیان بدمد دستاوردهای عظیم فرهنگی شکل خواهد گرفت. گرچه برای اجرای برنامه‌های فرهنگی  و اجتماعی نیازمند امکانات و بودجۀ کافی نیز هستیم. به طور کلی علاقه و انگیزۀ دانشجویان نسبت به گذشته بسیار تغییر یافته، و رغبت و تمایلات استادان جوان و دانشجویان نسبت به مشارکت در امور سیاسی و اجتماعی کاهش یافته است. از این رو ما در زمینۀ شناخت نیازها و مطالبات آنان، و همچنین انتظاراتی که از آنها می‌توان داشت نیاز به بازنگری و تجدید نظر داریم.

لازم است اینجا بگویم یکی از مهمترین مشکلات ما در دانشگاه نبود ساختمانی مناسب برای فعالیت انجمن‌های علمی و کانون‌های فرهنگی است، که در حال حاضر پیگیر آن هستیم تا بتوانیم خدمت لازم را به دانشجویان عزیز ارائه دهیم.

 مهمترین مشکل در دانشگاه ها فضای یأس و روحیۀ بی‌اعتمادی است که اگر برطرف شود، و امید در دل دانشگاهیان بدمد دستاوردهای عظیم فرهنگی شکل خواهد گرفت.

دیدگاه شما دربارۀ فرهنگ عمومی و نامگذاری روز چهارده آبان این عنوان چیست؟

با توجه به اینکه فرهنگ پدیدۀ بسیار مهمی است و در تمام زمینه‌ها نقش و تأثیر دارد، بهتر است تمام سال به این موضوع توجه شود، چراکه فرهنگ زیربنای اعتقادات مردم، و اعتماد و علاقه و وابستگیِ آنان به کشور، و هویت اجتماعی و ملی و تمدنی آنان است، و ما باید در زمینۀ احیا و گسترش هویت فرهنگی و تمدنی ایران اسلامی بکوشیم، و با برنامه‌ریزی تلاش کنیم سطح فرهنگ عمومی را به حدی بالا ببریم که شایستۀ یک ملت کهن و با تمدن، و امت اسلامی بوده، و مورد رضایت خداوند باشیم.

فرهنگ عمومیِ مردم ایران در بسیاری از جهات قابل توجه و احترام دیگر ملتهاست، اما در برخی دیگر از ابعاد نیز متأسفانه ناقص مانده و نیازمند اصلاح و بازنگری است، که در این زمینه همه مسئولان و فرهنگیان و دانشگاهیان وظیفه دارند.

با برنامه‌ریزی تلاش کنیم سطح فرهنگ عمومی را به حدی بالا ببریم که شایستۀ یک ملت کهن و با تمدن، و امت اسلامی بوده، و مورد رضایت خداوند باشیم.